فوران امید از عمق 3000 متری زمین - وبلاگ ایرانزمین

به گزارش وبلاگ ایرانزمین، تهران (پانا) - بحث تأمین آب سیستان و بلوچستان از محل آب های ژرف و منابع آبی نامتعارف مدتی است که دوباره در کلام مسئولان آبی کشور به گوش می رسد.

به گزارش ایران، حتی وزیر نیروی دولت سیزدهم اجرای طرح های تحقیقاتی در مورد آب های نامتعارف از جمله آب های ژرف را در برنامه پیشنهادی خود به مجلس شورای اسلامی آورده و در نخستین گفت و گوهای خبری اسم می نماید که باید منابع تأمین آب را متنوع کنیم و علاوه بر تأمین آب از دریا که باید در دستور کار قرار داشته باشد، می توانیم از منابع آب ژرف بهره ببریم؛ که در شرق ایران در عمق دو تا سه هزار متری زمین می توان از آن استفاده کرد.

اما سؤال اینجاست که آب های ژرف چقدر در تأمین احتیاج آبی سیستان و بلوچستان خشک و کم آب می تواند مؤثر باشد و تا چه اندازه منبع پایدار و مطمئنی برای تأمین آب است؟ آیا بحران های ناشی از کم آبی این استان که از بیماری ها تا بیکاری ها را در برمی گیرد، بواسطه منابع آب های ژرف قابل کاهش است؟ اصلاً آب ژرف چیست؟

آخرین شرایط آب های ژرف سیستان و بلوچستان

آب های ژرف، بخشی از منابع آب زیرزمینی هستند که در سازند سنگی زمین شناسی تشکیل شده اند و سفره ای از آب زیرزمینی را شکل می دهند که می توانند تنوپذیر باشند. در تجربه جهانی بعضی از کشورها حتی اقدام به استخراج این منابع نموده اند. از جمله عربستان که البته بعد از مدتی به سبب تشخیص تنوناپذیر بودن سفره شناسایی شده، این اقدام را متوقف کرد و تجربه این کشور، اندازه حساسیت دوره مطالعاتی کشف آب های ژرف را به نمایش گذاشت.

از 7 سال قبل تا به امروز، ایران هم با نگاهی جدی تر در پی یافتن آب های ژرف در سیستان و بلوچستان است تا مرهمی بر بی آبی این استان باشد. در زمان وزارت حمید چیت چیان در دولت یازدهم، از هیأت دولت مصوبه 25 میلیارد تومانی برای این موضوع گرفته شد. مناقصه حفاری چاه نخست برگزار گردید و این حفاری تا 2200 متر انجام گرفت. مجدداً 13 میلیارد تومان دیگر تخصیص و حفاری تا 3200 متر و درآخر چاه تا عمق 3800 متر ادامه یافت تا به یک تعداد لایه آب دار رسید.

در چاه اول، لایه های آب دار با چند جریان در عمق هایی نظیر 800 متری، 1200 متری و 1800 متری شناسایی شد. حالا دیگر به طور جدی پتانسیل سنجی آب های ژرف وارد مرحله عملی شده بود. اما باید مؤلفه های متعددی سنجیده می شد که نشان دهد آیا این آب قابلیت تأمین احتیاج سیستان وبلوچستان را بویژه در بخش شرب دارد یا خیر؟ شوری یا EC آب و فلزات سنگین و آلودگی ها چقدر است؟

آنطور که مطلعان پروژه می گویند؛ شوری آب این منبع در حد شوری آب دریای خزر برآورد شد. اما این مرحله سرانجامی مطالعات آب های ژرف نبود و حفاری چاه دوم هم بر مبنای تجربه حفاری نخست شروع شد. حفاری هایی شبیه آنچه در صنعت نفت برای کشف میدان نفتی انجام می گردد. نتیجه چاه شناختی دوم که از سال 1398 شروع شد و به سیستان 2 معروف است، هم چنین بود که در مدت حدود 2 ماه به عمق 1880 متری و به شرایط آرتزین رسید و امکان آزمایش، ارزیابی و فراوری آب از مخزن را فراهم کرد. اما هنوز مطالعات روی این چاه های آزمایشی تکمیل و جمع بندی نشده است.

تا به امروز اطلاعاتی که از چاه اول به دست آمده، این است که از عمق 3 هزار متری زمین در سیستان و بلوچستان آب هایی به سطح زمین فوران نموده که ممکن است آب های ژرف باشد. این آب کشف شده دمای 87 درجه سانتیگراد دارد و در صورت اثبات شرایط فراوری انرژی را هم از این منبع بزرگ فراهم می نماید. این چاه امکان 1500 مترمکعب آب را در هر روز ایجاد نموده است و بخشی از آب چاه هم بواسطه فرمانداری در حال توزیع در سیستان وبلوچستان است. چاه دوم هم امکان استحصال 5 هزار مترمکعب آب 61 درجه را ایجاد نموده است و در مجموع می تواند آب شرب 30 هزار نفر را فراهم کند. اما آیا می توان گفت که این آب ها از نوع ژرف است و سفره های آب نو و تغذیه پذیر هستند؟

آیندگان را فراموش نکنیم

اینکه آب های ژرف می تواند خشکی سیستان و بلوچستان را برطرف کند از نظر کارشناسان و متخصصان این حوزه مردود و نوعی اغراق است. اما باید پیش از آنکه این آب به اسم یک منبع نو در لیست منابع تأمین آب سیستان و بلوچستان دیده گردد، باید پایداری آن و تنوپذیر بودن منبع کشف شده به اثبات برسد.

محمدرضا کاویانپور، رئیس مؤسسه تحقیقات آب وزارت نیرو در این باره می گوید: نتایجی که تا کنون به دست آمده نشان دهنده اطلاعات دقیق از حجم مخزن، مستندات و سن آب کشف شده نیست. اینها باید در آزمایشگاه به دقت مورد آنالیز قرار گیرد. استفاده از آب های ژرف مانند سدسازی است که اگر درست آنالیز نگردد، خسارت های جبران ناپذیری را به منطقه می زند و موجب خشکی بیشتر می گردد.

او ادامه می دهد: اما تا به امروز آنچه به دست آمده این است که در کشور ما این پتانسیل وجود دارد و در صورت مطالعه دقیق می توان آن را به اسم یک منبع آبی در نظر گرفت. حالا باید ارزش گذاری گردد که چقدر می گردد به این منبع آبی تکیه کرد و چقدر قابل تنو است.

به گفته رئیس مؤسسه تحقیقات آب وزارت نیرو برآورد سن آب در این طرح بسیار اهمیت دارد. اگر آب قدیمی باشد یعنی ممکن است تغذیه پذیر و تنوپذیر نباشد و پس از یک دوره به سرانجام برسد و این مسأله عواقب زیست محیطی دارد.

کاویانپور با اشاره به تجربه عربستان می گوید: این بحث خیلی فنی و علمی است و در این زمینه باید از شعاردادن گریزان بود. مثل فرایند کشف چاه نفت است که ممکن است میلیون ها دلار سرمایه گذاری گردد اما در نهایت به نفت نرسد. لذا باید با پذیرش هرگونه ریسکی از جمله هزینه های آن پیگیری گردد. کاری بسیار هزینه بر است و باید در کشور ما که منابع مالی محدود است و از طرفی افزایش خشکی و کم آبی بحران زاست، با موضوع با احتیاط و مطالعات دقیق برخورد گردد. نباید آیندگان را برای تأمین آب در یک برهه از زمان فراموش کرد.

او درباره اینکه تأمین آب از منابع ژرف در اولویت قرار گرفته است یا شیرین سازی آب دریا، شرح می دهد: هر دو باید دنبال گردد اما مسائل زیست محیطی آنها هم باید به دقت آنالیز گردد. ممکن است که حتی تأمین آب از دریا اثرات مخرب کمتری نسبت به تأمین از یک سفره زیرزمینی تنوناپذیر داشته باشد. لذا اگرچه پتانسیل آن اثبات شده اما مطالعات فنی و مالی بسیار مهم است. بحث تکنولوژی و فنی، ارزبری طرح و ارزیابی های مالی باید در هر دو مورد سنجیده گردد.با توجه به آنچه کارشناسان می گویند ریسک تأمین پایدار آب از منابع آبی کشف شده زیاد است و باید به دقت مورد آنالیز قرار گیرد. اما چاره کم آبی استان سیستان و بلوچستان چیست؟ استانی که اغلب بحران های آن از کم آبی نشأت می گیرد؛ از غبارها گرفته تا مهاجرت های مردمان آن. نسخه ای که کارشناسان برای این استان می پیچند این است: تغییر اقتصاد منطقه و تأمین آب از منابع نو. منابعی که ممکن است آب های ژرف هم بزودی به لیست فعلی اضافه گردد.